4.3 Het noorden van Scandinavië
Hammerfest was de plek waar vanuit expedities naar de Noordkaap, Spitsbergen en de Noordpool werden ondernomen. Zo ver ging Ten Cate niet, maar ook de reis naar Hammerfest was niet geheel zonder risico. Nog in september 1881 was er een stoomschip met toeristen op de klippen gelopen; de passagiers in reddingssloepen konden pas na 18 uur worden gered.1 Begin jaren 1880 was Hammerfest een relatief kleine plaats met ongeveer 1100 inwoners. Geïsoleerd was de stad niet: ‘Ofschoon klein wat bevolking aangaat, heeft Hammerfest een vrij levendigen handel, aangezien er jaarlijks 200 schepen van het buitenland aankomen. Een Nederlander die er in 1881 verbleef schreef, 'Zooals zich laat begrijpen, dienen deze schepen voor het vervoer van visch en traan, en brengen tevens steenkolen, hout, zout, levensmiddelen enz., aangezien het product der streek schier geheel in visch bestaat’.2
Weinig Nederlandse kunstenaars hadden Hammerfest aangedaan. De meesten bleven in het zuiden van Noorwegen, waar de natuur indrukwekkend genoeg was. In september 1880 werkte, zoals vermeld, Louis Apol wel in Hammerfest. Hij specialiseerde zich in het maken van winterlandschappen met sneeuw, een thema dat Ten Cate ook aansprak. Desalniettemin schilderde en tekende Ten Cate in Hammerfest de levendige haven met zijn houten huizen en de vele schepen, maar geen sneeuwlandschappen [1]. In het hoge noorden, mogelijk in Zweden, schetste Ten Cate Laplanders en hun specifieke tenten. Hoewel eigentijdse bronnen aangeven dat hij ook dat gedeelte van Scandinavië bezocht, is er geen aanwijsbaar ‘Zweeds’ werk van de kunstenaar bekend.3
Het verblijf in Scandinavië eindigde in Christiania van waaruit Ten Cate rond 13 november 1882 met het schip Kong Ring vertrok met, zoals hij opgaf, als reisdoel Melbourne.4 Andere passagiers gaven aan naar Alexandrië te reizen, maar ook zolang bleef Ten Cate niet aan boord. In 1883 is hij in Londen en Parijs te vinden en ook het Nederlandse publiek vernam weer iets van hem door zijn bijdrage van een tekening van de haven van Hammerfest in november 1883 in Holland-Krakatau, een publicatie ten bate van de slachtoffers van een allesverwoestende uitbarsting van de vulkaan Krakatau voor de kust van Java [2]. Naast bijdragen van letterkundigen en enkele musici zonden 55 Nederlandse kunstenaars tekeningen in. Voor zijn naamsbekendheid was dat goed, want de publicatie kende een eerste druk van niet minder dan 33.000 exemplaren (met de ambitie voor de verkoop van 100.000 exemplaren).5
1
Siebe Johannes ten Cate
Port en Norvège, 1882 gedateerd
2
Illustratie uit Holland-Krakatau 1883 met linksonder de haven van Hammerfest door S.J. ten Cate, collectie RKD