RKD STUDIES

Ten Cate voelde zich thuis op rivieren en in havensteden. 'Zijn mooiste onderwerpen ontleende hij aan groote havenplaatsen: Londen, Le Hâvre, Rotterdam, Dordrecht, waarvan hij de kontrasten van het woelige leven op de kaden en de rustige breedheid van het water zoo treffend weet te paren,’ aldus vriend en biograaf Carel Snabilié (1856-1927).¹ In Hammerfest had Ten Cate de bedrijvigheid van schepen in de haven min of meer ontdekt. Na zijn reis in Scandinavië dook Ten Cate in 1883 in Groot-Brittannië op. Hij werkte er onder meer in Portsmouth en in Londen. Het resultaat daarvan is onder andere het panoramische, 75 bij 165 centimeter metende, doek Vieux bassin à Portsmouth met daarop een naturalistische weergave vanaf de kade van de aanlegplekken met schepen op een regenachtige dag. Tussen de plassen op de kade staan de goederen die vervoerd kunnen worden [1]. Figuren vaak op de rug gezien, staan te kijken en lijken te wachten tot ze iets kunnen doen.
In 1883 en 1884 maakte Ten Cate meerdere schilderijen op een dergelijk groot formaat, vooral van Parijse stadsgezichten en de haven van Le Tréport (Haute-Normandie), alle met een meer documentair karakter. Een 1883 gedateerd schilderij toont rommelige aanlegplek met een stoomboot midden in de Theems bij Londen [2]. Op de achtergrond zijn de pakhuizen met daarvoor de vrachtschepen weergegeven. Ook dit werk heeft een beschrijvend karakter. Ten Cate zoomt in op de bedrijvigheden in de rivier. Wapperend in de wind zien we aan de roeiboot en de raderboot Red Duster, de rode vlag met in de hoek de Union Jack die de Britse koopvaardij- en passagiersschepen voerden. Bij verdere beschouwing zien we in het water tussen de roeiboten de hoofden van zwemmers boven het water steken.² Al deze bedrijvigheden werd door Ten Cate nauwkeurig geobserveerd en vastgelegd.
In de loop der jaren bleef hij naar Londen terugkeren. Het precieze, meer beschrijvende element in zijn werken maakte daarbij plaats voor bredere streken, lossere lijnen en vormen, waarmee zijn kunstwerken eerder impressies van de werkelijkheid waren. Ten Cate schilderde en tekende in de Britse hoofdstad onder andere bij de Big Ben en de Houses of Parliament, op Trafalgar Square, in de wijk White Chapel en bij Waterloo Station. Hij schetste in het nabijgelegen Richmond en werkte ook bij Windsor Castle [3]. Vooral koos hij de Theems tot onderwerp, waarvoor hij een terugkerende compositie gebruikte, te weten een breed gezicht op de rivier vanaf een wat hoger standpunt. Aan weerszijden van de rivier is bebouwing en op het water vaart een enkel groot vrachtschip omgeven door kleinere boten. Aan de einder staat in het midden de grote koepel van St Paul’s Cathedral [4]. Om dit zicht op de Theems te kunnen krijgen stond hij hoogstwaarschijnlijk in de buurt van of op de Waterloo Bridge of de Hungerford Bridge. Vergelijkbare composities van riviergezichten met schepen gebruikte hij later in zijn carrière ook in havenplaatsen als Antwerpen en Rotterdam, of in Parijs voor zijn gezichten op de Seine. Hoewel Claude Monet (1840-1926), Camille Pissaro (1830-1903) en Alfred Sisley (1839-1899) al jaren voor Ten Cate in Londen actief waren geweest, lijkt hun invloed op zijn Londense werken uit het begin van de jaren 1880 gering.³
Of er naast vermelde schildermotieven nog andere redenen voor Ten Cate waren om steeds naar Londen terug te komen, is niet bekend. Ondanks zijn terugkerende verblijven en het gegeven dat Engelse kranten in de jaren 1890 berichtten over Ten Cate’s exposities in Parijs, was de Britse kunsthandel weinig in zijn werk geïnteresseerd. Eén uitzondering was Charles Obach (1841-1921), een voormalig medewerker van de Londense vestiging van de Parijse kunsthandel Goupil, die vanaf 1884 een eigen galerie dreef in Cockspur Street. Hier toonde hij in 1898 en 1899 werk van Siebe ten Cate samen met schilderijen uit de School van Barbizon en werken van Jacob Maris (1837-1899).⁴ Een enkele Britse verzamelaar had werk van Ten Cate in zijn collectie, waaronder de Londense accountant Alexander Young (ca. 1828/29-1907), die voor zijn enorme verzameling van meer dan 700 eigentijdse kunstwerken, naast veel werk van schilders van de Haagse School, ook één Rotterdams havengezicht van Ten Cate bezat.⁵

1
Siebe Johannes ten Cate
Vieux bassin à Portsmouth, 1883 gedateerd
Parijs, particuliere collectie Henri Spielmann

2
Siebe Johannes ten Cate
Port de Londres, la Tamise, 1883 gedateerd

3
Siebe Johannes ten Cate
Le canal, 1885 gedateerd
Private collection

4
Siebe Johannes ten Cate
Vue de Londres, 1885 gedateerd
Private collection