4. De reizen van Siebe ten Cate
Jeroen Kapelle
In 1898 constateerde een journalist dat in alle ‘hoeken en nissen’ van het Parijse atelier van Siebe ten Cate ‘souvenirs uit het barre Noorden en van de kusten der Middellandsche Zee’ te vinden waren, die de kunstenaar herinnerden ‘aan de symphonieën die de wind en de zee in de fjorden van Noorwegen voor zijn fijngevoelig oor uitvoerden, en aan het ruischen der palmenkruinen in de heldere winternachten van Algiers.’ [1].1 Ten Cate was een groot deel van zijn leven op studiereis. Dat reizen en studeren begon al op jonge leeftijd; zo zijn er zijn tekeningen bewaard gebleven die hij als twaalfjarige maakte tijdens een tochtje met zijn familie langs de Rijn in Duitsland [2].2 Toen hij in mei 1891 zijn eerste grote tentoonstelling bij de bekende, Parijse kunsthandel Durand-Ruel kreeg, werd ook voor het grote publiek duidelijk dat hij in de loop der jaren veel oorden had bezocht. De Parijse kunstcriticus André Mellerio (1862-1943) schreef in het voorwoord van de begeleidende catalogus: ‘Als fervent reiziger bezocht hij Noorwegen, Zweden, Engeland, Spanje en Algerije’ en hij verklaarde ook waarom Ten Cate dat deed, want Ten Cate had volgen hem ‘een nieuwsgierige geest, die graag wil weten en vergelijken, waardoor hij voortdurend op zoek gaat naar nieuwe horizonten.’3 Dat vele gereis maakte Ten Cate’s oeuvre, aldus Mellerio, heel divers: ‘Het eerste wat opvalt aan ten Cate's werk als geheel is de verscheidenheid, zelfs tegenstelling, van de regio's die hij heeft weergegeven. Dit kan ongetwijfeld worden verklaard door de vele omzwervingen naar het noorden en zuiden, waar we het eerder over hadden.’4 Zijn omzwervingen waren geboren uit nood. Nadat Siebe ten Cate in 1881 Brussel moest ontvluchten omdat hij in de val was gelokt met een jongensprostitué dreigde dit een sensatieverhaal te worden in de pers. In paniek vluchtte Ten Cate naar Parijs van waaruit hij bleef corresponderen met Anthon van Rappard (1858-1892). ‘Hij blijft nu in Parijs totdat de zaak behandeld wordt, daarna is hij van plan naar Moskou te gaan,’ schreef Van Rappard op 16 april 1881 aan zijn vriend Johan de Meester (1860-1931).5 Het werd geen Rusland, maar Scandinavië waar Ten Cate de geruime tijd zou doorbrengen.
1
Anoniem, Siebe ten Cate in zijn atelier, ca. 1898, foto, veblijfplaats onbekend
2
Siebe Johannes ten Cate, Rijnlandschap, 19 april 1870, gewassen inkt op papier, 103 x 145 mm, archief S.J. ten Cate, collectie RKD
Notes
1 Bulée 1898b, p. 492.
2 Een tekening in bruine inkt met een Duits dorpsgezicht is 8 maart 1870 gedateerd en een ander riviergezicht met bergen eveneens in bruine inkt is 19 april 1870 gedateerd, Archief Siebe Johannes ten Cate, collectie RKD, Den Haag, archiefnr. NL-HaRKD-0976.
3 Parijs 1891, p. 4. Het oorspronkelijke Franse citaat is: ‘Curieux de voyages, il visita la Norvège, la Suede, l'Angleterre, l'Esagne et l'Algerie. Depuis de huit ans il habité Paris, qu'il connait à fond, et auquel il à consacré un bon part de son talent. […] Il exsist dans l'esprit de Ten Cate, une humeur inquète avide de connaitre et de comparer, qui le pousse sans cesse en quête de horizons.’
4 Parijs 1891, p. 4. Het oorspronkelijke Franse citaat is: ‘Ce qui frappe de prime abord dans l’ensemble des oeuvres de ten Cate, c’est la diversité, l’opposition même des régions qu’il a reproduites. Sans doute, ce fait explique par les nombreuses pérégrinations au Nord et au Midi, que nous signalions tout à l’heure.’
5 Brief A. van Rappard aan J. de Meester, Brussel 16 april 1881, collectie Rijksmuseum, Amsterdam inv.nr. RPD-2016-12.